BANKA DIŞI FİNANSAL KURULUŞLARIN DERECELENDİRME METODOLOJİSİ (BDFKDM)

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK)  Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketlerini banka dışı finansal kuruluş olarak sınıflandırmaktadır. Bu kurumların faaliyetleri Aralık 2012 tarihinde yürürlüğe giren 6361 sayılı Kanunla düzenlenmiştir.Turkrating’in banka dışı finansal kuruluşları metodolojisinin amacı; bu kuruluşların finansal yükümlülüklerini tam ve zamanında yerine getirebilme kabiliyeti ve istekliliği hakkında kanaat oluşturmaktır. Verilen derecelendirme notu, şirketin mevcut finansal gücü ve bu finansal gücünü gelecekte nasıl değişebileceği hakkında bir analiz sonucunu ifade eder.

Derecelendirilen kuruluşlar sadece faaliyette bulundukları ülkedeki benzeri kuruluşlarla karşılaştırarak değerlendirilmekte ve kendi sektöründeki nispi performanslarına ve kredibilitelerine göre sınıflandırılmaktadırlar.

Banka Dışı Finansal Şirketlerin derecelendirilmesinde, Turkrating tarafından derecelendirilen şirketin aynı sektörde faaliyette bulunan ve benzer özelliklere haiz emsal şirketler grubu (peer group) ile karşılaştırılarak değerlendirilmesi esastır.

Değerlendirme ideal olarak şirketin son 5 yıllık performansına dayanmaktadır. Bununla birlikte son 5 yıllık bağımsız denetimden geçmiş finansal verilerin yokluğu durumunda daha kısa süreler de dikkate alınabilmektedir. BDFKDM, Bankacılık sistemi derecelendirmesinde ve analizinde kullanılan CAMELS- Sermaye, Aktifler, Yönetim, Kazançlar, Likidite ve Piyasa riskine duyarlık incelenme başlıklarını kapsayacak şekilde inceleme ve değerlendirme kriterlerini içermektedir.

 

1.            KALİTATİF RİSK FAKTÖRLERİ

 

1.1.        ÜLKE RİSKİ

Derecelendirilen kuruluşun sağlıklı analizi açısından faaliyet gösterilen ülkenin taşıdığı, politik, ekonomik ve finansal risklerin de analizi önemlidir. Hükümetin istikrarı, yatırım ortamı, kanun ve düzenlemeler, hukukun üstünlüğü, bürokrasinin etkisi, GSMH, enflasyon, toplam dış borç, cari denge, iç ve dış güvenlik ve çatışma durumları vb. gibi uluslararası standartlarda dikkate alınması mutat olan birçok faktör, ülke riskinde değerlendirilir.

 

1.2.       DÜZENLEYİCİ ORTAM/YASAL ÇERÇEVE

Düzenleyici otoritenin, bağımsızlığı, etkinliği, adil bir çalışma ortamı yaratıp yaratmadığı, hem şirketleri hem tüketiciyi koruyan düzenlemeler yapıp yapmadığı ve bu düzenlemeleri etkin bir şekilde denetleyip denetlemediği gibi konular değerlendirilir. Ayrıca, düzenleyicinin, kamu otoritelerinin, sektöre yönelik politikalarının istikrarlı, öngörülebilir, sektördeki gelişmeyi büyümeyi teşvik edici olması; rekabette adaleti sağlaması ve maliyetleri başka ülke ve rakiplere göre arttırıcı vergiler koymaması olumlu olarak değerlendirilir. Yasal düzenlemeler ve denetim; özellikle büyük ölçekli yatırımların olduğu, tekel ve tüketici hak ihlallerinin yıkıcı etkilerinin olduğu sektörlerde çok önemlidir.

 

1.3.        FRANCHİSE DEĞERİ

Franchise değeri, bir BDFKnın belirli bir coğrafî alanda veya belirli iş alanında isim yapmış olması, müşterileri ve kamuoyu gözünde geçmiş faaliyetleri, itibarı, ürün ve hizmetlerini benimsetmiş olmasından,  kaynaklanan değerini gösterir. Salt imaj ve marka değerinden biraz farklı olarak güçlü franchise değeri olan kurumlar piyasa dalgalanmalarında diğerlerine göre daha iyi dayanma ve daha az hasar görme durumunda olurlar.

Franchise değerinin içerdiği unsurlar;

 

•             Pazar payı, rekabet ve sürdürülebilirlik

•             Coğrafi Dağılım

•             Kazanç istikrarı ve dağılımı

•             Olay riskine duyarlılık

 

2.4.        YÖNETİM / ORTAKLAR / KURUMSAL YÖNETİŞİM

Bu bölüm; ortaklık yapısının incelemesini, Yönetim Kurulu ve üst yönetimin kalitesini, amaçlara ulaşmaktaki başarısını, kurumsal yönetişim ilkelerine ne kadar uyulduğunu, bilgi sunumundaki şeffaflık ve etkinliği, iş modelini uygulamaktaki başarısını ve de risk yönetiminin analizini kapsar.

 

2.4.1.   Ortaklık Yapısı

Hakim ortakların itibarı, ihtiyaç anında şirkete sermaye ve sair destek sunabilme yetenek ve istek durumları, bu konudaki geçmişleri, hakim ortakların ana iş kollarının farklı olup olmadığı, şirketin yaptığı işte yeterince bilgiye sahip olup olmadıkları, ilişkili taraf riskinde olumsuz bir yapı oluşturup oluşturmadıkları ölçülmeye çalışılır. Ayrıca hakim ortakların bizzat yönetici olup olmadığı, aile şirketi olup olmadığı da değerlendirilir.

 

2.4.2.   Yönetim

Yönetimin analizi, Yönetim Kurulu ve Üst Yönetimin birlikte değerlendirilmesini içerir. Ortaklar yönetimde ise yönetimde ne kadar etkili oldukları da dikkate alınır. Yönetim, yöneticilerin şirketin performansındaki rolü, şirketin başarısı veya zayıf performansının ne derecede yönetime atfedilebileceği açısından değerlendirilir. Şirketin performansının sonuçları, hedeflere ulaşmak için planların uygulanması sırasında karşılaşılan olumsuzlukları gidermeye yönelik alınan önlemler ışığında değerlendirilmektedir. Ayrıca Üst düzeyde sık görev değişiklikleri, toplu işten çıkarmalar, personelle, müşterilerle ve diğer menfaat sahipleri ile sık olabilen iş davaları, şirkette çalışan sadakatini ve verimliliğini olumsuz etkileyen hususlar olarak değerlendirilecektir.

 

2.4.3.   İş Modeli ve İş Modelinin Başarısı

Bu bölümde BDFK’nın sektör içinde kendinin nasıl konumlandırdığı/iş modelindeki (Örneğin kurumsal müşteri-bireysel müşteri, çok şubeli-az şubeli gibi) başarısı, tutarlı politikalar izleyip izlemediği analiz edilir. BDFK’nın finansal veri ve rasyo analizleri de dikkate alınarak, seçtiği modelde başarılı olup olamadığı, istikrarlı gelir ve büyüme yaratıp yaratamadığı değerlendirilir. Ana kriter, BDFK’nın seçtiği iş modelinin gerektirdiği sermaye, coğrafi dağılım, personel kalitesi, reklam vs faktörleri tutarlı kullanıp kullanmadığıdır.

 

2.4.4.   Kurumsal Yönetim

Kurumsal yönetim, şirketin yönetimi, Yönetim Kurulu, pay sahipleri ve diğer menfaat sahipleri arasındaki ilişkileri, kamuoyuna karşı bilgilendirmeyi düzenlemektedir. Şirketlerin sürdürülebilir büyümeyi ve finansal istikrarını sağlamak kurumsal yönetimin temel amaçlarından biridir. Kurumsal yönetimin kalitesi, şirketlerin büyüme amaçlı sermayeye erişmek için üstlendikleri maliyeti ve bu sermayeyi doğrudan veya dolaylı olarak temin edenlerin, şirketlerin yaratacakları değeri adil ve eşit koşullarda paylaşabileceklerine olan güvenlerini etkilemektedir.

 

2.5.   RİSK YÖNETİMİ

Şirketin faaliyetleri sırasında maruz kaldığı risklerin neler olduğu ve bu risklerin minimize edilebilmesi için ne gibi çalışmalar yaptığı, hangi komiteleri kurduğu, yazılı politikalar belirleyip belirlemediği bu bölümde belirtilir.

Şirketlerin genel olarak maruz kaldığı riskler şunlardır;

 

  • Operasyonel Risk
  • İlişkili Taraf Riski
  • Karşı Taraf Riski ( Kredi Riski)
  • Likidite Riski
  • Piyasa riskleri (Faiz Riski, Yabancı Para(Döviz) Riski vb.)

 

3.            KANTİTATİF RİSK FAKTÖRLERİ

 

                3.1.        Sermaye

Sermaye yeterliliğini değerlendirmekte temel ölçüt, finansal kurumun risk profiline uygun yeterlilikte (göreceli veya mutlak değerlerde) sermaye tabanı olup olmadığıdır. Burada dikkate alınması gereken 2 unsur vardır. Bunlar, sermayenin gerçek miktarı ile sermayenin hangi risklere karşı koruma sağladığıdır. Sermaye miktarına bakarken, düzenleyici kuruluşlar tarafından yapılan sermaye tanımlarının da dikkate alınması gereklidir. Çünkü yapılan tanımın konusuna göre farklılıklar oluşabilmektedir.

 

Temel rasyolar;

•   Özkaynak / Aktifler

•   Yasal sermaye rasyoları

•   BDFK’nın sorunlu kredileri tam olarak karşılıklandırılmamışsa, açık kredi risk rasyosu (open loan exposure ratio) (sorunlu krediler – kredi zarar karşılıkları / özkaynak) kullanılacaktır.

 

3.2.     Aktif Kalitesi

BDFK’ların tek başına ya da sistem genelinde yaşadıkları problemlerin en yaygın nedenlerinden biri aktif kalitesindeki bozulmadır. Makroekonomik krizler çoğu zaman BDFK’ların aktif kalitesinin bozulmasına neden olurlar.  Aktif kalitesi;

 

•   Donuk kredilerin toplam kredilere oranı,

•   Risk yoğunlaşmaları (örneğin en büyük 10 müşterinin riskinin toplam risk içindeki   payı),

•   Karşılıkların donuk kredilere oranına ve toplam kredilere olan oranı,

gibi ölçümlemeler ile değerlendirilir.

 

3.3.     Kazançlar (Gelirler ve Karlılık)

Kredibilite incelemesi, esasında en basit ifadesi ile bir BDFK’nın yönetim politikalarının karlı bir faaliyete elverişli olup olmadığının tespitidir. Yönetim politikalarının da, iyi stratejilere dayanarak geliştirilmiş olması ve aktif kalitesinin, fonlamanın ve bu gibi diğer risklerin ihtiyatlı bir şekilde kontrol altında tutulmasını sağlayacak şekilde uygulanması gerekir.  Her bir kurum faaliyetinin geliri ayrı hesap edilmeli ve bu faaliyetten gelen gelirlerin istikrarı ve geleceği dikkate alınmalıdır.

 

 

Gelir ölçüm kriterlerinin başlıcaları;

•   Net faiz marjı (Net faiz gelirleri/ ortalama getirili aktifler)

•   Toplam işletme giderleri/net işletme geliri

•   Ortalama toplam aktiflerin getirisi

•   Ortalama özkaynak getirisi

•   Gelir getiren aktiflerin faizli pasiflere oranı

 

3.4.     Likidite, Fonlama ve Aktif Pasif Yönetimi

Finansal esneklik esas olarak likidite ve alternatif finansal kaynaklara erişim kavramlarını içermektedir. Kullandırılan kredilerin özkaynaklarla mı ya da dış kaynaklarla mı finanse edildiği, bu kaynakların güvenilirliği ve çeşitliliği önemli diğer hususlardır.  Son yıllarda banka dışı finansal kuruluşlar, tahvil piyasasına girme fırsatı bularak fonlama kaynaklarını banka dışında çeşitlendirme avantajına sahip olmuşlardır.

 

Likidite ölçülerinin başlıcaları;

•   Kısa vadeli borçlar/ aktif toplamı

•   Krediler/aktifler

•   Likit aktifler/toplam fonlama

•   Likit aktifler / toplam aktifler

 

3.5.    Verimlilik ve Etkinlik

Sermaye ve diğer fonlama kaynaklarının belirlenen iş modeli çerçevesinde doğru ve etkin kullanılıp BDFK'nın maliyetlerini karşılayabilecek ve kar yatabilecek şekilde gelir üretip üretmediği verimliliğin analizinde temel yaklaşımdır. Aktiflere göre ve çalışan başına operasyonel giderlerin değerlendirilmesi verimlilik ve etkinlik analizinde kullanılan diğer kriterlerdir. Bu kapsamda aşağıdaki rasyolar kullanılmaktadır.

 

•             Maliyet / Gelir Rasyosu

•             Operasyonel Giderler / Ortalama Aktifler

•             Operasyonel Giderler / Çalışan Sayısı

•             Operasyonel Gelirler / Çalışan Sayısı

•             Toplam Aktifler / Çalışan Sayısı

•             Brüt Alacaklar-Krediler / Çalışan Sayısı