Varlık Yönetim Şirketleri (VYŞ) 2001 krizi sonucu finans sistemi içerisindeki oluşan tahsili gecikmiş alacaklara (TGA) çare olarak düşünülmüş ve ilk olarak 2004-2005 döneminde TMSF bünyesindeki bankaların TGA’larını satın almaya başlamıştır. Bankalardan, finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketlerinden, iskontolu olarak devraldıkları kurumsal ve bireysel kredilerdeki tahsili gecikmiş alacakların tahsilatı ve yeniden yapılandırılması bu kuruluşların ana faaliyetlerini oluşturmaktadır. Bu faaliyet yapısıyla ayırt edici karakteristik özellikleri dikkate alındığında farklı bir metodoloji ile analiz edilmesinin gereği ortaya çıkmaktadır.

Derecelendirme analizi, bir şirketin mevcut riskler çerçevesinde yükümlülüklerini düzenli gelirleri (nakit akışları) ile nasıl dengelediğini, ne tür iş stratejileri, finansal politikalar ve uygulamalar çerçevesinde bu dengeyi sağladığını ve ne denli başarılı olabildiğini inceler. Nakit ihtiyacı ile kıyaslandığında gelirlerin ve nakit akımlarının kalitesi, çeşitliliği ve sürdürülebilirliği, bir şirketin finansal yükümlülüklerini yerine getirme yeteneğini belirler. Derecelendirme, şirketin hisse senetlerine ilişkin alım-satım tavsiyesi anlamına gelmez.

Derecelendirme analizi, sektörün yasal çerçevesi, ne ölçüde denetlendiği, ne şekilde yapılandığı, ne tür iş modellerinin uygulandığı, hangi sermayedar gruplarının sektöre girdiği gibi faktörlere bakılarak ortaya çıkan çok değişkenli geniş bir çerçevede yapılmakta ve gelecek dönem beklentilerini de dikkate almaktadır.

Derecelendirme analizi, kredibilitenin ölçümünde kullanılan pek çok niteliksel (kalitatif) ve niceliksel (kantitatif) faktörler çerçevesinde yapılmaktadır.

 

KALİTATİF FAKTÖRLER

 

Kalitatif faktörler, derecelendirmede standart mali analizlerde kullanılan finansal tablo verilerinin dışında, şirketin borç ödeme gücünü doğrudan veya dolaylı etkileyen, faaliyet ortamı, entelektüel sermayesi, kurumsal yönetimi, iş modelleri gibi sektöründe ve işkolunda rekabette tutunma gücünü etkileyen unsurları ölçümlemeyi hedefler.

 

1. İş Riski

 

İş riski, şirketin varlık yönetim sektöründe faaliyette bulunmasından dolayı taşıdığı risklerdir. Bu itibarla Turkrating, varlık yönetim sektörü hakkında çok ayrıntılı sektör araştırması yapar. Araştırmanın amacı “Bu sektörde ne olursa derecelendirdiğimiz şirketin gelirleri (nakit akımları) etkilenir?” sorusuna cevap aramaktadır. Risklerin yanı sıra olumlu etkileri olabilecek fırsatlar da aynı ölçüde değerlendirilmektedir.

 

1. 1.   Ülke Riski

 

Ülke Riski sadece siyasi belirsizliklere işaret eden bir durumu değil, aynı zamanda bizzat siyasi iradenin aldığı ve almadığı mali, ekonomik, politik, vb. kararları  ve bunların sonuçlarını da içeren bir durumu ifade eder. Diğer taraftan uluslararası ve bölgesel koşullar nedeniyle alınamayan alınsa bile uygulanamayan kararların da piyasa oyuncularının performanslarını doğrudan etkilediğini akıldan çıkarmamak gerekir. Son kertede Turkrating siyasi ortamın VYŞ’lerin faaliyetlerini hem negatif hem pozitif yönde etkileyebileceğine inanmaktadır ve bu etkileri derecelendirme sürecinde dikkate almaktadır.

 

1. 1.    Sektörün Görünümü

 

2014 yılında sektörde yedi olan şirket sayısı günümüzde 20’ye ulaşmıştır. Şirket sayısının hızla artmasında, çok düşük fiyatla yüksek tutarlı TGA portföyü satın alınarak yüksek kar elde etme beklentisi önemli rol oynamaktadır. Ancak, iki şirketin sektörün yarısına hakim olduğu yapı halen devam etmektedir. Sektöre yeni giriş ve çıkışların olmasına karşın henüz bu yapıyı değiştirecek büyüklükte bir oyuncu sektöre dâhil olmamıştır. Düşük sermayeli varlık yönetim şirketlerinin büyüyememesinde fonlama sıkıntısı öne çıkmaktadır. Ayrıca, kullanılan iş modeli, geliştirilen IT imkanları ve insan gücü, tahsilatın arttırılmasına yönelik uygulanan stratejiler de bir şirketin performansının ve piyasa algısının büyümesinde son derece önemli faktörlerdir. Bu kriterler dikkatle analiz edilmektedir.

 

1. 1.    Düzenleyici Ortam

 

Düzenleyici Ortam, düzenleyici ve denetleyici otorite ve performansı tarafından belirlenmektedir. Şirketin içinde bulunduğu sektörü yasal mevzuatlarla, düzenleyen ve denetim altında tutan otoritelerin olduğu durumlarda, o sektöre daha olumlu bakılır. Bununla birlikte düzenleyici otoritenin, bağımsızlığı, etkinliği, adil bir çalışma ortamı yaratıp yaratmadığı, hem şirketleri hem borçluları ve tüketiciyi koruyan düzenlemeler yapıp yapmadığı ve bu düzenlemeleri etkin bir şekilde denetleyip denetlemediği gibi konular da değerlendirilir.

 

 

1.4.   Rekabet Analizi

 

1.4.1.   Faaliyet Alanı ve Pazar Payı

Varlık yönetim şirketlerinin faaliyet alanı kuruluş esaslarını düzenleyen yönetmelikte banka, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu ve diğer mali kurumların alacakları ile diğer varlıklarını satın almak, satmak, satın aldığı alacakları tahsil etmek, varlıkları nakde çevirmek veya bunları yeniden yapılandırarak satmak şeklinde tanımlanmıştır.

  

Bu faaliyet alanı tanımı çerçevesinde her şirket öncelikle kendisi oluşturduğu iş modeli doğrultusunda gerekli donanım ve alt yapısını kurmak zorundadır. Ancak pazarda güçlü olabilmek, hem TGA satın alım aşamasında hem tahsilat aşamasında ortaya konulması gerekli strateji, bilgi birikimi ve finansman kaynaklarına erişebilirlik gibi aşağıda değinilen hususlarda yönetim becerilerine sahip olmayı gerektirir.

 

1.4.2  Tanınma, Kalite Teknolojik Üstünlük  

Sektörde TGA satışının büyük bir bölümünü gerçekleştiren bankalar satışa sundukları varlıklarını seçerken kendi olanaklarıyla tahsil etme şansı kalmayan alacaklarını yani portföylerinin en zor kısımlarını öncelerler. Bu tür alacakların tahsilatı için VYŞ’ler özel takip stratejileri ve teknolojik donanımları ile kalitelerini arttırmak zorundadırlar. Ayrıca zaman içinde sahadan elde ettikleri  bilgiler sayesinde daha etkili çözüm araçları bulma ve tahsilat oranlarını ve hızlarını geliştirme olanağı bulurlar. Teknik kapasiteleri ve insan gücüyle bunu başarabilen şirketler diğerlerinden pozitif olarak ayrışabilirler.

 

1.4.3.  Tahsilat Kabiliyeti Açısından Üstünlük

Tahsilat kabiliyetleri VYŞ’lerin rekabet gücünü gösteren en önemli unsurlardan biridir. Tahsilat gücünü arttırmak için farklı takip mekanizmaları kullanılmaktadır. Borçluların mevcut ve muhtemel gelir yapılarının tespiti ve takibi kadar ödemeye ikna süreçleri ve yasal takipler farklı uzmanlık alanları geliştirmeyi  gerektirmektedir. Özellikle yasal takiplerin şirketin kendi bünyesinde oluşturduğu birimler tarafından mı yoksa şirket dışı hukuk büroları aracılığıyla mı yürütüldüğü rekabette farklılık yaratmaktadır.

 

1.4.4   Finansman Kaynakları ve Maliyeti Açısından Üstünlük

VYŞ sektöründe şirketlerin finansman kaynaklarına ulaşabilmesi kadar uygun koşullarla sahip olabilmesi de son derece önemlidir. Özellikle ana ortakların desteği ve varsa iştirak ilişkileri bu konuda rekabet üstünlüğü sağlayabilir. Bu tür destekler ile bankalardan sağlayabilecekleri limitler ve kredilerin maliyeti daha uygun koşullarda olacaktır. Bu avantajı TGA satın alma sürecinde ve sürdürülebilir büyümeleri için kullanabilirler. Bu durum pazarlık güçlerini de olumlu etkileyeceğinden, özellikle TGA satın alımında maliyetleri düşürebilmelerini sağlayacaktır. Böylece hem kullandıkları kaynakların maliyeti hem de TGA satın alım maliyetini düşürebilen bir şirket rekabet gücünü de arttırmış olacaktır.

 

1.4.5.  TGA Portföyünün Dağılımı ve Satın Alım Kriterleri

Satın alınan TGA portföyünün dağılımı bankaların ticari kredileri, bireysel kredileri ve kredi kartlarından kaynaklı alacaklarının ağırlıklarıyla ilgilidir. Her bir segmentin kendine has özellikleri olmakla birlikte ticari kredilerde muhatap borçlu şirketlerin temerrüt şartları, iflas halinde öncelikli konumlar ve ilgili mevzuat ön plana çıkarken, bireysel krediler ve kredi kartı borçlularında takip ve ikna kabiliyeti önem kazanmaktadır.

 

Satın alım kriterleri ayrı bir uzmanlık ve hazırlık gerektirmektedir. TGA’ların doğru bir bedelle alınması kadar alınacak olan TGA’nın tahsil edilebilirliğinin hesaplanmasında da çok özel algoritmaların geliştirilmesine ve bilgi birikimine ihtiyaç duyulur. Bu becerinin geliştirilmesi belli ölçüde istatistiki bilgi birikimini de gerektirdiği için bunu sağlayabilen şirketler rekabette ön plana çıkmaktadırlar.

 

             1.5.   Yönetim/Ortaklık Yapısı/Kurumsal Yönetim

 

             1.5.1.   Ortaklık Yapısı

Ortaklık yapısı da kalitatif faktörlerin analizinde çok önemli bir yer tutmaktadır. Şirket sahiplerinin       destekleme kapasiteleri dikkate alınır. Yönetimin/hâkim ortakların geçmişi, iş referansları çok önemlidir. Şirket ortaklarının, üst yönetiminin değişimlerine yönelik bilgiler, var ise en az 5 yıllık, bu nedenle talep edilir ve incelenir. Şirket henüz sınırlı bir geçmişe bile sahip olsa ana ortağın itibarı olması ve kendi iş konusunda güçlü bir deneyime sahip olması olumlu değerlendirilir.

 

             1.5.2.   Yönetim

Niteliksel analizde önemli olan yöneticilerin yetkinliği, ehliyeti ve uyguladıkları iş stratejileridir. Şirketin nasıl bir iş modeli üzerine kurulduğu, bu iş modeli ile nasıl bir performans elde edildiği ve yöneticilerin şirketin performansında nasıl bir rol oynadıkları araştırılır. Şirket yönetiminde konularında uzmanlıklarına, yönetimdeki istikrara, yönetimin ne ölçüde etkin olduğuna, stratejileri ve hedeflerine ne ölçüde ulaşabildiklerine bakılır.

 

1. 1. 1. Kurumsal Yönetim

Bu analizde başta pay sahipleri olmak üzere şirketin ve yaptığı faaliyetlerin tüm menfaat sahipleri ile ilişkileri ve aynı zamanda şeffaflık ve hesap verilebilirlik gibi kurumsal yönetim ilkelerinin ne ölçüde uygulandığı dikkate alınır. Arzu edilen, yönetimin hedeflerinin ve politikalarının çok şeffaf olması, tutarlı bir şekilde uygulanır olması ve alınan riskler çerçevesinde gerçekçi olmasıdır. Ancak yönetim politikaları her zaman çok açık olmayabilir. Bu nedenle yönetimin değerlendirilmesinde geçmiş yılların performansı dikkate alınır, plan ve hedeflere ne kadar sadık kalındığı, ne ölçüde gerçekleştirildiklerine bakılır ve ileriye dönük stratejilerin ne denli isabetli ve gerçekçi olduğu araştırılır. Personel devir hızları ve borçlularla ilişkiler bilgi şirketin birikimine ve tahsilat performansına etki eden önemli unsurlardır.

 

             1.6.   Risk Yönetimi

 

Varlık Yönetim Şirketlerinin derecelendirme analizinde, bir risk yönetimi sisteminin varlığı, niteliği, nasıl uygulandığı ve ne kadar etkin olduğu çok önemli bir yer tutmaktadır. Yönetimin riskleri nasıl tanımladığı ve yönettiği, varlık yönetim şirketlerinde özellikle derecelendirmeyi etkileyen bir faktördür. Bu konuda yöneticilerden ayrıntılı açıklamalar istenmekte ve belirli risk yönetim ilkelerinin yazılı kurallara bağlanıp bağlanmadığına bakılmaktadır.

 

               1.6.1  Aktif Pasif Yönetimi

               Aşağıdaki başlıklar altında incelenir.

• Faiz ve Vade Riski
• Kur Riski
• Likidite Riski

                

             1.6.2  Operasyonel Risk

Şirketler operasyonel riskleri azalmak amacıyla bazı kontrol mekanizmaları geliştirmek zorundadırlar. Borçluların takibi ile yapılacak görüşmelerin şekli, yeri ve kayıt altına alınması son derece önemlidir. İleride oluşabilecek hukuki süreçler için ihtiyaç duyulduğunda dinlenebilmelidir. Ayrıca tahsilat süreçleri ve şekli de önemli olup, nakit ödemeler yerine, kredi kartı ve eft gibi banka kanalı ile kabul edilmesi tercih edilmektedir. Son zamanlarda operasyonel riskleri minimuma indirmek için IT sistemlerini güçlendiren bazı şirketler hem müşteri aramalarını hem tahsilatlarını geliştirdikleri yazılımlar üzerinden kendi web siteleri ya da sosyal medya platformları kullanarak yapmaktadırlar.

 

             1.6.3  Tahsilat Riski

Varlık Yönetim Şirketleri finansal kuruluşlardan tahsili gecikmiş alacak portföyleri satın aldıklarından kredi riski, tahsilat riski olarak değerlendirilmekte ve şirketler faaliyetleri çerçevesinde kredi riskine maruz kalmaktadır. Varlık Yönetim Şirketlerinin yaptıkları işin doğası gereği kredi riskleri yüksektir. Sektör tecrübesi, analiz ve teknoloji kullanımı desteği ile müşterilerine ulaştıktan sonra, belirlenen limitler doğrultusunda protokol imzalamaya ve borcu tahsil etmeye çalışılmaktadır. Şirketler varlık kalitesini arttırma politikasıyla teminatlandırmaya ağırlık verilerek yükselen portföy kalitesi sayesinde tahsilat riskinden korunmaya çalışılmaktadır.

             1.6.4  Hukuki İşlemler

Şirketler tahsilatlarını genelde sulhen yapmakla birlikte, hukuki süreçler ile desteklenen tahsilat yöntemini de kullanmaktadırlar. Söz konusu hukuki süreçler sonucunda koyulan gayrimenkul ya da maaş haczi sonrasında dosyaların çözümlenmesi hızlanmakta, portföylerin verimliliği artmakta ve bu durum Şirketin tahsilat öngörülebilirliğini arttırmaktadır. Ayrıca, operasyonel yöntem ve işlemler nedeniyle şirketler de hukuki süreçlere muhatap olabilmektedirler.

 

 

KANTİTATİF FAKTÖRLER

 

1.   Finansal Riskler

 

1.1.   Portföy Kalitesi

 

Faaliyetleri gereği VYŞ'ler bankaların ve diğer finansal kuruluşların TGA portföylerini satın almaktadır. VYŞ’lerin bilanço aktiflerindeki kredilerin tamamı tahsili gecikmiş alacak olduğu için şirketlerin finansal analizinde aktif kalitesi yerine portföy kalitesi dikkate alınmaktadır. Bu çerçevede aşağıdaki rasyolar dikkate alınmaktadır.

  

• Satın Alma Değeri/Satın Alınan Anapara
• Kümülatif Tahsilat/Kümülatif Satın Alınan Anapara
• Tahsilat/Net Borç
• Satın Alma Değeri/Toplam Fonlama
• Satın Alma Değeri/Tahsilat

1.2.   Gelirler ve Karlılık

                Bu başlık altında aşağıdaki kriterler ve rasyolar incelenmektedir.

 

• Gelir Getiren Aktiflerin Getirisi       
• Faiz Doğuran Yükümlülüklerin Maliyeti
• Net Faiz Marjı
• Gelir Gücü (Tahsilat/Ortalama Aktifler)
• Ortalama Aktif Karlılığı
• Ortalama Özkaynak Karlılığı
• EBIT/Özkaynak
• Karşılıklar/Karşılıklar Öncesi Kar
• Kredilerden Alınan Faizler/Faaliyet Karı Zararı

 

1.3.   Sermaye Yapısı

 

                Bu başlık altında aşağıdaki kriterler ve rasyolar incelenmektedir.

 

• Özkaynak/Aktif Toplamı
• Toplam Borçlanma/Özkaynak
• TGA Portföyü/Özkaynak
• Toplam Borçlanma/Netleştirilmiş Özkaynak
• Toplam Borçlanma/EBITDA
• Temettü Dağıtım Politikası

1.4.   Finansal Esneklik ve Likidite

 

                Bu başlık altında aşağıdaki kriterler ve rasyolar incelenmektedir.

 

• Ortalama Likit Varlıklar/Ortalama Aktifler
• Ortalama Portföy Değeri/Ortalama Aktifler
• Ortalama Likit Varlıklar/Ortalama Fonlama
• EBIT/Faiz Giderleri
• Fonlama Gücü ve Kaynaklarının Çeşitliliği