Elektronik Para ve Ödeme Sistemleri sektöründe mobil ödeme, para transferi, ödeme servis sağlayıcı, fatura ödeme ve elektronik para ihracı gibi faaliyet alanları mevcuttur. Ödeme hizmetlerinin temel olarak gönderenden alınan fonun alıcıya ulaştırılması prensibine dayanması nedeniyle bu tür işlemlerde sektöre olan güveni olumsuz etkileyebilecek uygulamaların önlenmesi amacıyla banka dışı kuruluşların ödeme hizmetleri alanında işlem gerçekleştirirken faaliyetlerinin düzenlenmiş olması gerekmektedir. Ödeme hizmetleri alanında bankalar dışındaki kuruluşların sektörde faaliyet göstermesi rekabetin artması hizmet kalitesinin yükselmesi tüketiciler açısından maliyetlerin düşmesi ve bankacılık hizmetlerinden yararlanamayan kesimlerin bu hizmetlere daha kolay ulaşmasının sağlanarak finansal erişimin arttırılması açılarından büyük önem arz etmektedir. Elektronik para hizmetleri ile geniş kitlelere erişim, ödeme kuruluşları ile hizmetlerin yaygınlaşması ve erişimin kolaylaştırılması sayesinde kayıt dışı ile mücadele edilmesi sağlanmaktadır.
Bu faaliyet yapısıyla ayırt edici karakteristik özellikleri dikkate alındığında elektronik para ve ödeme kuruluşlarının farklı bir metodoloji ile analiz edilmesinin gereği ortaya çıkmaktadır. Bir derecelendirme metodolojisi kanaat notuna varılmasını sağlayan bir sistemi oluşturur. Derecelendirme analizi, bir şirketin mevcut riskler çerçevesinde yükümlülüklerini düzenli gelirleri (nakit akışları) ile nasıl dengelediğini, ne tür iş stratejileri, finansal politikalar ve uygulamalar çerçevesinde bu dengeyi sağladığını ve ne denli başarılı olabildiğini inceler. Nakit ihtiyacı ile kıyaslandığında gelirlerin ve nakit akımlarının kalitesi, çeşitliliği ve sürdürülebilirliği, bir şirketin finansal yükümlülüklerini yerine getirme yeteneğini belirler. Derecelendirme, şirketin hisse senetlerine ilişkin alım-satım tavsiyesi anlamına gelmez. Derecelendirme analizi sonucunda verilen yerel ölçekli derecelendirme notları, şirketlerin finansal yükümlülüklerini yerine getirme kapasitesi ve niyetine ilişkin kanaatimizi göstermektedir.
Elektronik Para ve Ödeme Sistemleri sektöründe faaliyet gösteren şirketlerin en az iki yıllık, tercihen beş yıllık faaliyet sonuçları temel alınmakla birlikte yöneticilerin halen uygulamakta oldukları stratejiler ve ileriye dönük hedefleri de dikkate alınmaktadır. Derecelendirme analizi, sektörün yasal çerçevesi, ne ölçüde denetlendiği, ne şekilde yapılandığı, ne tür iş modellerinin uygulandığı, hangi sermayedar gruplarının sektöre girdiği gibi faktörlere bakılarak ortaya çıkan çok değişkenli geniş bir çerçevede yapılmakta ve gelecek dönem beklentilerini de dikkate almaktadır.
Derecelendirme analizi, kredibilitenin ölçümünde kullanılan pek çok niteliksel (kalitatif) ve niceliksel (kantitatif) faktörler çerçevesinde yapılmaktadır.
KALİTATİF FAKTÖRLER
Kalitatif faktörler, derecelendirmede standart mali analizlerde kullanılan finansal tablo verilerinin dışında, şirketin borç ödeme gücünü doğrudan veya dolaylı etkileyen, faaliyet ortamı, entelektüel sermayesi, kurumsal yönetimi, iş modelleri gibi sektöründe ve işkolunda rekabette tutunma gücünü etkileyen unsurları ölçümlemeyi hedefler.
1. İş Riski
İş riski, şirketin elektronik para ve ödeme sistemleri sektöründe faaliyette bulunmasından dolayı taşıdığı risklerdir. Bu itibarla Turkrating, öncelikle sektör hakkında çok ayrıntılı sektör araştırması yapar. Araştırmanın amacı “Bu sektörde ne olursa derecelendirdiğimiz şirketin gelirleri (nakit akımları) etkilenir?” sorusuna cevap aramaktadır. Risklerin yanı sıra olumlu etkileri olabilecek fırsatlar da aynı ölçüde değerlendirilmektedir.
1.1. Ülke Riski
Ülke Riski sadece siyasi belirsizliklere işaret eden bir durumu değil, aynı zamanda bizzat siyasi iradenin aldığı ve almadığı mali, ekonomik, politik, vb. kararları ve bunların sonuçlarını da içeren bir durumu ifade eder. Diğer taraftan uluslararası ve bölgesel koşullar nedeniyle alınamayan, alınsa bile uygulanamayan kararların da piyasa oyuncularının performanslarını doğrudan etkilediğini akıldan çıkarmamak gerekir.
1.2. Sektörün Görünümü
Bu başlık altındaki kriterler Şirketin kendi dışında gelişen, ancak şirketin performansını etkileyen ve kısıtlayabilen dışsal faktörleri değerlendirmeye yöneliktir.
1.2.1. Sektöre Giriş
Kuruluşun içinde bulunduğu sektörde rekabet, rakip firmaların sayısı ve gücü, rekabetin ne şekilde olduğu, potansiyel rakip firmalar ve rekabetin firmanın mali durumu ve büyüme olanakları üzerine bugünkü ve yakın gelecekteki olası etkileri değerlendirilir. Sektöre giriş, firmanın içinde bulunduğu sektöre firmanın büyümesini, pazar payını, karlılığını etkileyebilecek rakip girişinin ve yeni oyuncuların pazar paylarını büyütme olanaklarının kolay olup olmadığını inceler.
1.2.2. Sektörün Kar Marjı
Sektördeki kar marjlarının şirketin borçlarını ödemeye ve özkaynaklarını takviye ederek varlığını ve yatırımlarını güvenli bir şekilde finanse etmeye yeterli olup olmadığı değerlendirilir, artış/azalış trendleri analiz edilip notasyonda dikkate alınır.
1.2.3. Sektörün Büyüme Trendi
Sektörün genel olarak büyüme trendi incelenip notlandırılır. Makro ekonomik ve diğer etkenler de dikkate alınır. Büyüme trendinde geçmiş yıllardaki büyüme rakamları önemlidir. Ancak büyümeyi olumsuz veya olumlu etkileyebilecek politik, hukuki ve teknik gelişmeler de dikkate alınır. Büyüme trendi olan bir sektörde rekabet eden firmaların pazar pay oranları sabit kalsa bile yatırımları, aktif büyüklükleri, satışları ve karlılıklarının da olumlu etkilenmesi beklenir.
1.3. Düzenleyici Ortam
Düzenleyici kurumun etkinliğinde, her şeyden önce faaliyet gösterilen sektörü topluca içerecek şekilde düzenleme ve denetleme yapan belirli bir kurumun olup olmadığı sorusu sorulur. Böyle bir yetkili kurumun olması, olumlu değerlendirilir.
5411 sayılı Kanun uyarınca faaliyet gösteren bankalar, Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketi ve 6493 sayılı Kanun kapsamında elektronik para çıkarma izni verilen elektronik para kuruluşları dışındaki tarafların elektronik para ihracı faaliyetinde bulunmaları yasaktır.
1.4. Şirketin Rekabet Gücü
1.4.1. Ölçek ve Piyasa Payı
Büyüklük ve konum Şirketin geçmiş mali ve idari performansının, piyasada kalıcılığının ve sürdürülebilir performansının önemli bir göstergesidir. Bu faktörler şirketin rakipleri karşısındaki konumunu, ölçek ekonomisinden yararlanabilirliğini ve franchise değerini de etkileyen faktörler olarak dikkate alınır.
1.4.2. Talep Yapısı ve İstikrarı
Firmanın faaliyet gösterdiği sektörün talep ve arz dinamikleri incelenerek, sunduğu ürün ve servislere piyasada mevcut olan ve önümüzdeki dönemde oluşabilecek talebin gücü, devamlılığı ve olası riskleri değerlendirilir. Teknoloji sektöründe önemli bir risk olan ikame ürün riski de değerlendirilir.
1.4.3. Ürün Geliştirme, Yazılım ve Tasarım gücü
Ürün geliştirme, yazılım ve tasarım gücü açısından bakıldığında bu sektörde firmaların ürün geliştirme becerilerinin yazılım ve tasarım güçleriyle doğru orantılı olduğu görülür. Bunu kendi bünyesinde yapabilen şirketler bu konuda dışarıdan destek alan şirketlere nazaran çok önemli rekabet avantajına sahiptirler.
1.4.4. Ürün ve Faaliyet Çeşitliliği
Ürün ve faaliyet çeşitliliği firmanın sektöründeki rakipleri ile karşılaştırıldığında ve varlığını gelecekte piyasa arz ve talep risklerine göre devam ettirebilmesini mümkün kılacak ikame esnekliği sağlayan ürün yelpazesi ve çeşitliliği yaratıp yaratamadığı değerlendirilir. Ürün çeşitliliği, firmanın mevsimsellik, dönemsellik özelliği olan ya da talebi teknolojik gelişmeye karşı hassas ürün yelpazesi arasında talep değişiklikleri karşısında düzgün satış yapabilmesini sağlar. Aynı zamanda firmanın niş bir ürününün olup olmadığı da dikkate alınır. Elektronik para ve ödeme kuruluşları mevzuatın izin verdiği her alanda faaliyet göstermeyebilirler. İş modelleri gereği belli alanlarda geliştirdikleri yazılımsal ve teknolojik altyapıları ölçüsünde faaliyette bulunurlar. Ürün ve faaliyetlerinin çeşitliliği ve kabul görmesi şirketlerin rekabet gücünü etkileyen önemli bir faktördür.
1.5 Yönetim/Ortaklık Yapısı/Kurumsal Yönetim
1.5.1. Ortaklık Yapısı (Destek Gücü, İtibarı, Mesleki Yeterlilik)
Ortaklık yapısı da kalitatif faktörlerin analizinde çok önemli bir yer tutmaktadır. Şirket sahiplerinin destekleme kapasiteleri dikkate alınır. Yönetimin/hâkim ortakların geçmişi, iş referansları çok önemlidir. Şirket ortaklarının, üst yönetiminin değişimlerine yönelik bilgiler, var ise en az 5 yıllık, bu nedenle talep edilir ve incelenir. Şirket henüz sınırlı bir geçmişe bile sahip olsa ana ortağın itibarı olması ve kendi iş konusunda güçlü bir deneyime sahip olması olumlu değerlendirilir.
1.5.2. Yönetim (YK, Üst Yönetim, İş Yürütme)
Niteliksel analizde önemli olan yöneticilerin yetkinliği, ehliyeti ve uyguladıkları iş stratejileridir. Şirketin nasıl bir iş modeli üzerine kurulduğu, bu iş modeli ile nasıl bir performans elde edildiği ve yöneticilerin şirketin performansında nasıl bir rol oynadıkları araştırılır. Şirket yönetiminde konularında uzmanlıklarına, yönetimdeki istikrara, yönetimin ne ölçüde etkin olduğuna, stratejileri ve hedeflerine ne ölçüde ulaşabildiklerine bakılır.
1.5.3. İş Modelinin Başarısı ve Tutarlılığı
Bu kriterde firmanın sektöründe hedeflediği büyüklük, iş hacmi, müşteri sayısı ve kitlesi için (iş modeli) bu hedeflerle uyumlu özkaynak, teknik donanım, coğrafi yerleşim, yeterli ve gerekli nitelikli eleman çalıştırma, organizasyon ve ilişkiler ağı kurmakta gösterdiği beceriler ve başarı değerlendirilir. Uygulama, seçilen modelle tutarlı olmalıdır.
1.5.4 Kurumsal Yönetim (Şeffaflık, Personel İstikrarı, Pay Sahipleri, Müşteri İlişkileri)
Bu analizde başta pay sahipleri olmak üzere şirketin ve yaptığı faaliyetlerin tüm menfaat sahipleri ile ilişkileri ve aynı zamanda şeffaflık ve hesap verilebilirlik gibi kurumsal yönetim ilkelerinin ne ölçüde uygulandığı dikkate alınır. Arzu edilen, yönetimin hedeflerinin ve politikalarının çok şeffaf olması, tutarlı bir şekilde uygulanır olması ve alınan riskler çerçevesinde gerçekçi olmasıdır. Ancak yönetim politikaları her zaman çok açık olmayabilir. Bu nedenle yönetimin değerlendirilmesinde geçmiş yılların performansı dikkate alınır, plan ve hedeflere ne kadar sadık kalındığı, ne ölçüde gerçekleştirildiklerine bakılır ve ileriye dönük stratejilerin ne denli isabetli ve gerçekçi olduğu araştırılır. Personel devir hızları ve borçlularla ilişkileri şirketin bilgi birikimine (know how) ve tahsilat performansına etki eden önemli unsurlardır.
1.6 Risk Yönetimi
Şirketlerinin derecelendirme analizinde, bir risk yönetimi sisteminin varlığı, niteliği, nasıl uygulandığı ve ne kadar etkin olduğu çok önemli bir yer tutmaktadır. Yönetimin riskleri nasıl tanımladığı ve yönettiği, bu sektörde faaliyet gösteren şirketlerde özellikle derecelendirmeyi etkileyen bir faktördür. Bu konuda yöneticilerden ayrıntılı açıklamalar istenmekte ve belirli risk yönetim ilkelerinin yazılı kurallara bağlanıp bağlanmadığına bakılmaktadır.
1.6.1. Operasyonel Risk
Bilişim altyapısından, insan hatasından, yönetimsel başarısızlıktan veya kurum dışı olaylardan kaynaklanabilen ve kurumun verdiği hizmetlerin yavaşlamasına, bozulmasına ya da sağlanamamasına yol açan risktir. Operasyonel riskin temel bileşenlerini açtığımızda genel olarak aşağıdaki beş temel unsur ile karşılaşılmakta ve analizimizde dikkate alınmaktadır:
1.6.2. İtibar Riski
İtibar Riski; mevcut veya potansiyel müşteri, ortak, rakip veya denetim otoriteleri gibi tarafların şirket hakkındaki olumsuz düşüncelerinden ya da mevcut yasal düzenlemelere uygun davranılmaması sonucunda şirkete duyulan güvenin azalması veya şirket itibarının zedelenmesi nedeniyle şirketin zarar etme olasılığını anlatır. İtibar riski çok boyutlu olup, diğer piyasa katılımcılarının algısını yansıtmaktadır. İtibar riski organizasyonun genelini etkileyen bir risk olarak ele alınır. Maruz kalınan itibar riski, üst yönetimin şirket ile ilgili işlemlerde risk yönetim sürecinin yeterliliği ile dış etkilere karşı ilgili tavır ve yetkinliğinin bileşimidir.
1.6.3. Bilgi Güvenliği
Bilgi güvenliği bu sektörün belki de en önemli değerlendirme noktalarından biridir. Bu nedenle, düzenleyici yapı da bu konuyu ayrıca ele almış ve Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında 6493 Sayılı Kanun çerçevesinde, 27 Haziran 2014 tarihli Ödeme Kuruluşları ve Elektronik Para Kuruluşlarının Bilgi Sistemlerinin Yönetimine ve Denetimine İlişkin Tebliği çıkarmıştır. Bu Tebliğin amacı, ödeme kuruluşları ve elektronik para kuruluşlarının Kanun kapsamındaki faaliyetlerinin ifasında kullandıkları bilgi sistemlerinin yönetimine ve yetkilendirilmiş bağımsız denetim kuruluşları tarafından denetlenmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Bu düzenlemeler kapsamında derecelendirilen şirketin bilgi güvenliği ile ilgili uygulamaları değerlendirilir.
1.6.4. Olay Riski
Olay riski genellikle, dış kaynaklı öngörülemeyen veya varsayılabilse dahi kontrol edilemeyen risklere atfen dikkate aldığımız gelişmelerdir. Örneğin; mevzuat kaynaklı öngörülemeyen devlet müdahalesi, sel ve deprem gibi doğal afetler ve ambargo, boykot, anarşi ve sabotaj gibi dış kaynaklı gelişmeler. Ayrıca, çevresel, sosyal ve teknolojik gelişmeler gibi dolaylı etkiler de bu kapsamda değerlendirilebilir.
KANTİTATİF FAKTÖRLER
Finansal riskin değerlendirilmesinde kullanılan temel faktörler şirketlerin geçmiş yıllarda gösterdiği karlılık, nakit akımlarının istikrarı ve borç ödeme gücü, sermaye yapısı ile finansal esneklik ve likidite gibi faktörlerdir. Şirket yönetiminin risk algısı, riskleri nasıl tanımladığı ve yönettiği de aynı derecede önem taşımaktadır. Kantitatif kriterlerle ölçümlenen şirketin finansal riskleri, sektör, piyasa ve ülke etkisi ile faaliyet bütününün, şirketin finansal ve operasyonel stratejileriyle nasıl sonuçlandığının incelenmesine ve şirketin finansallarından elde edilen mali analizlere dayanır.
1. Finansal Riskler
1.1. Karlılık
Gelirler, giderler ve karlılık, işin başarısının ve yönetimin etkinliğinin ve aynı zamanda şirketin operasyonları ve iş büyümesini destekleme yeteneğinin göstergesidir. Bu bölümde dikkate alınan kriterler ve rasyolalar aşağıda verilmektedir.
1.2. Nakit Yaratma Gücü ve Borç Ödeme Kapasitesi
Bu bölümde dikkate alınan kriterler ve rasyolar aşağıda verilmektedir.
1.3. Sermaye Yapısı ve Fonlama
Bu bölümde dikkate alınan rasyolar aşağıda verilmektedir.
1.4. Finansal Esneklik ve Likidite
